Marjan Slob definieert eenzaamheid als volgt: “Eenzaamheid is lijden aan het gevoel van een gebrek aan verbinding.” Opvallend aan deze definitie is dat het niet gaat om het gebrek aan verbinding met één of meerdere personen. Zo kwamen wij terecht bij de verschillende vormen die eenzaamheid kan aannemen.
Vormen van eenzaamheid
Allereerst werd aangegeven dat de mate waarin iemand eenzaamheid ervaart varieert van zich een week of maand eenzaam voelen tot in een diep sociaal isolement verkeren. Daarnaast werden verschillende vormen van eenzaamheid benoemd, zoals een gebrek aan verbinding met jezelf ervaren en/of met anderen. Ook werd existentiële eenzaamheid benoemd: het gevoel maatschappelijke thema’s, zingeving en mens-zijn niet te kunnen delen. Ook werd het gebrek aan verbinding met je omgeving, de natuur of cultuur genoemd als vorm van eenzaamheid.
Eenzaamheid in relatie tot de pandemie
Eenzaamheid werd de afgelopen periode vaak benoemd in relatie tot de coronapandemie. Toch bleken de ervaringen in deze masterclass hierover uiteenlopend. Marjan benadrukte dat eenzaamheid persoonsafhankelijk en situatiegebonden is. Besproken werd dat eenzaamheid (in verschillende mate en vormen) bij het mens zijn hoort en ook van alle tijden is.
Identiteit
Een oorzaak van eenzame gevoelens kan te maken hebben met een vastgepinde identiteit. Sommige mensen hebben zo’n sterk zelfbeeld en houden hier stevig aan vast waardoor zij niet meebewegen met nieuwe dingen die kunnen verbinden. Wat vroeger verbond, verbindt nu niet altijd meer. Durf je identiteit te laten veranderen en beweeg mee is het devies.
Taboe
Vrijwel niemand komt graag uit voor gevoelens van eenzaamheid. De term heeft een negatieve associatie voor velen. Maatjes en vrijwilligers wordt gesuggereerd deze term te mijden, maar eerst kleinere vragen te stellen aan een deelnemer zoals bijvoorbeeld: “Hoe voel je je vandaag?” Het is belangrijk om kleine stappen te zetten en voorzichtig te onderzoeken of en waarmee iemand verbinding mist.
Aansluiten in plaats van oplossen
Naast het zetten van kleine stappen kwam naar voren dat je het niet voor mensen moet willen oplossen. Dit kan een gevoel van eenzaamheid versterken. Laat iemand zelf verwoorden welke verbinding diegene mist. Ook dit kan al heel ingewikkeld zijn. Veel mensen willen gezien en gehoord worden. Dit kan al een eerste stap zijn in het opnieuw maken van verbinding na langdurig sociaal isolement.
Een langdurig sociaal isolement werd vergeleken met een donkere kamer, en opnieuw in contact komen met mensen met het licht. De stap naar sociaal contact (het licht) kan dan pijn doen aan je ogen. Mensen moeten eraan wennen en kunnen heel gevoelig reageren. Wees voorzichtig en trek mensen niet mee als je hen ondersteunt bij het leggen van nieuwe contacten.
Ervaringen met eenzaamheid
In het tweede gedeelte van de masterclass werd in groepen gesproken over de volgende vragen:
- Welke vormen van eenzaamheid herken je bij jezelf of bij anderen?
- Heb je een ervaring waarin je iets voor een eenzame persoon kon betekenen en waar zat dat dan in?
De ervaringen die naar aanleiding van deze vragen werden gedeeld hadden een aantal keer te maken met wederkerigheid en gelijkwaardigheid in het contact met eenzame mensen. Een deelnemer beschreef zo nu en dan contact te hebben met een buurvrouw en bracht haar soms een maaltijd. De buurvrouw bood na jaren aan om dagelijks de krant door haar brievenbus te doen, als ze die zelf had uitgelezen. De deelnemer herkende dit als behoefte aan verbinding en nam het aanbod aan, ook al was het geen krant die ze normaal zou lezen. Nu wordt er zo nu en dan gecommuniceerd door het schijven van een boodschap bovenaan de krant of drinken ze samen koffie.
Betekenisvol zijn
Ook werd benoemd hoe belangrijk het voor de meeste mensen is om iets voor een ander te betekenen en hoe dit ook voor verbinding zorgt. Daarnaast werd ook door een ervaringsdeskundige in opleiding aangegeven hoe essentieel het is om je eigen kwetsbaarheid te laten zien bij het maken van verbinding. Aan het einde van deze twee uur durende masterclass was de groep nog lang niet uitgepraat over het thema eenzaamheid. Er was behoefte om het woord positief te hernoemen naar ‘de weg naar verbinding’.
Wil je meer weten over dit thema? Volg dan onderstaande kijk- en leestips op.
De documentaire:
Herr Bachmann und seins klasse (2021)
Boeken:
De lege hemel – Marjan Slob
Trooststeen – Johanna Nielson